بخشی از مبتلایان به ویروس کرونا را در ایران افراد ناشنوا تشکیل می‌دهند که هم در روند اطلاع‌رسانی برای پیشگیری و هم در روند درمان، با مشکلات مهمی مواجه هستند. در بخش پیشگیری که اطلاع‌رسانی از تنها رسانه تصویری فراگیر مهمترین رکن آن است، ناشنوایان می‌گویند از آنچه در این باره از  صداوسیما پخش می‌شود، چیزی متوجه نمی‌شوند.   

چنان که مسئولان سازمان بهزیستی اعلام کرده‌اند، بستر‌سازی‌های لازم برای اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌های دیداری برای معلولان ناشنوا که اکنون تعدادشان به بیش از نیم میلیون نفر رسیده است و هر سال نیز ۱۵۰۰ نفر بر تعدادشان افزوده می‌شود، از طریق صداوسیما صورت نگرفته است. آنها می‌گویند زبان اشاره مورد استفاده در صداوسیما همچنان نامناسب و غیر استاندارد است.

مسعود آسیما، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل این سازمان، به خبرگزاری ایسنا گفته است که در نامه‌ای که برای صداوسیما ارسال شده، تاکید شده است: «بخش قابل‌توجهی از افراد دارای معلولیت را ناشنوایان و نابینایان تشکیل می‌دهند، به همین منظور نیز رئیس سازمان بهزیستی کشور در نامه‌ای خطاب به ریاست سازمان صدا و سیما درخواست کرد تا برنامه‌های تلویزیونی برای جامعه مخاطب دارای معلولیت مناسب سازی شود.»

اما بی‌خبر ماندن جامعه ناشنوایان کشور از اطلاع‌رسانی درباره موارد مربوط به ویروس کرونا در کنار دیگر افراد جامعه و سرگرم نشدن آنها با برنامه‌های تلویزیونی، تنها مشکلی نیست که این روزها به مشکلات گذشته آنها اضافه شده است. دانش‌آموزان ناشنوا نیز با مشکلات جدی آموزشی روبه‌رو شده‌اند. در حالی که این روزها مدارس کشور تعطیل هستند و بخشی از آموزش دانش‌آموزان از طریق تلویزیون انجام می‌شود، دانش‌آموزان ناشنوا از این حق بی‌بهره هستند؛ چرا که برنامه‌های آموزشی برای آنها نیز مناسب‌سازی نشده است.

اکرم سلیمی، مدیرعامل انجمن خانواده ناشنوایان، در گفت‌وگو با ایرنا ضمن اشاره به مشکلات ناشنوایان در ارتباط با برنامه‌های صدا و سیما گفته است: «قرار شد شرایط خاص آموزش برای ناشنوایان در فضای مجازی انجام شود. این در حالی است که بسیاری از دانش‌آموزان ناشنوا در مدارس عادی درس می‌خوانند و این حق را دارند که از آموزش‌های دانش‌آموزان شنوا استفاده کنند. ما درخواست کردیم تا در این دوران هم شرایط یکسان برای دانش‌آموزان در نظر گرفته شود، اما متاسفانه نتوانستند سازوکاری ایجاد کنند که در صداوسیما کودکان ناشنوا بتوانند در کنار کودکان شنوا آموزش ببینند.»

اشاره غلط در سازمان صدا و سیما

از ۱۷ سال پیش، صدا و سیما تصویر کوچکی از گوینده‌ای به صورت نشسته را در قسمت پایین برخی از برنامه‌های خود، از جمله اخبار بعضی شبکه‌ها، به عنوان «مترجم زبانِ اشاره» نشان می‌دهد که با حرکات دست، ظاهرا اخبار را برای ناشنواها ترجمه می‌کند.

اما کارشناسان می‌گویند زبان اشاره تنها با حرکت دست‌ها قابل انتقال به مخاطب نیست. در این زبان، گاهی نیاز به تغییر میمیک چهره، یا گاهی نیاز به استفاده از دیگر اعضای بدن است و در اغلب شبکه‌های خارجی، مترجمان زبان اشاره، ایستاده و با تصویری بزرگ نشان داده می‌شوند. 

از طرفی، آنچه در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان زبان اشاره تلقی می‌شود، تنها ترجمه واژه به واژه کلمات زبان فارسی است. مانند اینکه زبان انگلیسی را به صورت لغت به لغت ترجمه کنیم. طبیعی است که چنین ترجمه‌ای نامفهوم و نادقیق خواهد بود. 

به عبارتی، «زبان اشاره» هم یک «زبان» است که باید با اصول خود اجرا شود.

در این زمینه مدیرعامل شبکه ملی ناشنوایان ایران چندی پیش در جلسه کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت، گفت:«ما چگونه صدایمان را به صداوسیما برسانیم؟ وقتی هر نامه‌ای برای آنها ارسال می‌کنیم، معلوم نیست به کجا می‌رود. هرچه می‌گوییم این روش اشتباه است و ناشنوایان چیزی از این زبان نمی‌فهمند، می‌گویند صداوسیما آمارگیری کرده و این روش مورد تایید است! این آمار را از چه کسانی گرفته که ما آنها را نمی‌بینیم؟»

 علاوه بر این، در بخش‌های دیگر صداوسیما هم به عنوان تنها رسانه انحصاری تصویری و فراگیر کشور، در حد بسیار مختصر از «مترجم ناشنوایان» استفاده می‌شود یا فیلم‌های زیرنویس شده پخش می‌شود ک به گفته کارشناسان، جوابگوی نیازهای ناشنوایان  نیست و آنها را از برنامه‌های سرگرم کننده بی‌بهره کرده است.

این در حالی است که فدراسیون جهانی ناشنوایان چهار سال پیش طی گزارشی به کمیته کنوانسیون حمایت از حقوق افراد دارای نیازمندی‌های جسمی ویژه در ژنو، از اجرا نشدن موارد مهم قطعنامه مجمع ناشنوایان و اوضاع نامناسب آموزش و امور رفاهی آنها در ایران انتقاد کرده است. کمیته مذکور هم در این خصوص با دولت ایران نامه‌نگاری و درخواست کرده است که مسائل و مشکلات مطرح شده را تا سال ۲۰۲۲ برطرف کند. یکی از موارد مطرح شده، تاکید بر به رسمیت شناخته شدن زبان اشاره استاندارد فارسی به عنوان زبان رسمی، و استفاده از آن در رسانه‌های دیداری بود. همچنین، خواسته شده بود که ترتیبی اتخاذ شود تا با همکاری انجمن‌های ناشنوایان، کیفیت خدمات رابط‌ها (مترجمان ناشنوایان) ارتقاء یابد و فرصت‌هایی برای آموزش دایم  آنها ایجاد شود.

اکرم سلیمی، مدیرعامل انجمن خانواده ناشنوایان، در گفت‌وگو با ایرنا با بیان این که در قانون حمایت از معلولان آمده است  که در صدا و سیما باید دسترسی به زبان اشاره تامین شود، تصریح کرده است: «فکر نمی‌کنم در این روزها ناشنوایان اخبار را از صدا و سیما دنبال کنند؛ بلکه آنها مطالب را از راه‌های نوشتاری یا با کمک مترجمانی که در انجمن‌ها فعال هستند و همچنین ویدیوهایی که در کانال‌های مجازی منتشر می‌شود دنبال می‌کنند و از اخبار مطلع می‌شوند. اما این امکان محدود به افرادی خواهد بود که به اینترنت و گوشی هوشمند دسترسی دارند. این وظیفه صدا و سیما است که این دسترسی را برای همگان تامین کند، پس صدا و سیما سلیقه‌ای رفتار می‌کند و این اعتراض‌ها همه به حق است.»